Dichtbij de Belgische grens in Noord-Brabant ligt het dorpje Baarle. Wat dit dorp speciaal maakt is dat het bestaat uit zowel een Nederlandse gemeente; Baarle-Nassau als een Belgische gemeente; Baarle-Hertog. Dit wordt ook wel een enclave dorpje genoemd. Wij deden de enclave fietstocht door dit bijzondere gebied, waarbij we steeds de grenzen opzochten én passeerden.
De Enclave fietsroute
We begonnen onze fietstocht bij het toeristenbureau van VisitBaarle, dat zich in het Nederlandse gemeentehuis bevindt. Hier was ik nog nooit geweest en ondanks dat ik al mijn hele leven in Baarle kom, heb ik een hoop nieuwe dingen geleerd over de omgeving. Samen met mijn moeder startte ik vanaf hier de Enclaveroute. De fietstocht is in totaal 50 kilometer lang en loopt langs verschillende dorpen als zondereigen, wortel, Castelré, Ulicoten en natuurlijk Baarle-Nassau/Hertog. Er is ook een verkort traject mogelijk van 40 kilometer. Een deel van de route fiets je over het Bels Lijntje, een fietspad dat vroeger een spoorlijn was tussen Tilburg en Turnhout. Hier fiets je wel 9 keer over de grens en gedurende de hele route kruis je maar liefst 25 grenzen!
Voor meer informatie over de Enclaveroute klik hier.
Vertrek en eindig in grensdorp Baarle
De Enclaveroute start en eindigt in het grensdorp Baarle, het is zeker de moeite waard om hier even rond te kijken. In Baarle vind je namelijk maar liefst 30 enclaves! Een enclave is een stuk grondgebied dat volledig is omsloten door grondgebied van een ander land, in dit geval Nederland. Het Belgische Baarle-Hertog bestaat uit 22 enclaves en het Nederlandse Baarle-Nassau heeft 8 enclaves. Zonder dat je het door hebt steek je hier dus tientallen keren de grens over.
Door huizen en tuinen, de grens loopt overal
De grens loopt in Baarle kris kras door huizen, wegen en tuinen. De enclavegrenzen worden in de bebouwde kom zichtbaar gemaakt door speciale stoeptegels en aluminium plaatjes in het wegdek. Zo kan je precies zien waar de grens loopt. Op sommige gebouwen staat de grens zelfs aangegeven met lampjes die na zonsondergang de grens op magische wijze aanduidt. Daarnaast kan je ook aan de nationale driekleur, die op de huisnummerbordjes te zien is, zien of de voordeur van een woning zich in België of Nederland bevindt.
Bijzondere situaties door enclaves
Dit bijzondere fenomeen levert regelmatig bijzondere situaties op. Bijvoorbeeld recentelijk, in de Corona-tijd waren dingen vaak ingewikkeld door de verschillende maatregelen in België en Nederland. Zo moesten de Belgische winkels een tijd geleden sluiten, maar de Nederlandse winkels niet. Bij de lokale Zeeman loopt de grens dwars door de winkel, daarom besloten ze het Belgische deel van de winkel af te zetten met linten. Je kon nu nog wel sokken kopen maar geen onderbroeken meer ;). Zo zijn er in die tijd nog meer grappige, maar ook ingewikkelde situaties voorgevallen, want zelfs de bewoners van het dorp weten niet altijd welke delen bij welk land horen.
Hoe is de enclave-situatie ontstaan?
In 1198 werd de basis gelegd voor de Baarlese enclaves. De aanleiding is een conflict tussen graaf Dirk VII van Holland en hertog Hendrik I van Brabant over het vrije leen Breda. Niet alleen Baarle-Nassau had toentertijd enclaves, dat gold ook voor Zundert-Nassau, Sprundel-Nassau en (Princen)Hage-Nassau. Als enige plaats in de wereld is in Baarle de middeleeuwse gebiedsindeling in stand gebleven.
Na de Belgische onafhankelijkheid duurde het nog tot 1843 voor de officiële rijksgrens tussen België en Nederland werd vastgelegd. Ter hoogte van de Baarlese puzzel bleek het onmogelijk om de grens te bepalen. Pas in 1974 werd dit ‘gat in de grens’ gedicht. In 1995 werden de enclavegrenzen officieel vastgesteld en als rijksgrenzen erkend.
Bezienswaardigheden in Baarle
Er zijn een aantal plaatsen die je zeker moet bekijken wanneer je een bezoek brengt aan Baarle. De bekendste bezienswaardigheid is de woning in Loveren, hier loopt de grens dwars door de voordeur. Het huis heeft daardoor een Nederlands én Belgisch adres. Op de singel fiets je langs het Nederlandse gemeentehuis. Het Belgische gemeentehuis is zelfs niet volledig Belgisch, het gebouw staat precies op de grens. ’s Nachts wordt deze met lampjes verlicht. Net voor de Belgische kerk vertelt een plakkaat in de stoep meer over de vastlegging van de grenzen. Hier staat ook de zogenaamde ‘Paal van Baal’, een symbolische grenspaal die exact in het midden staat van het vroegere ‘gat in de grens’.
Tijdens de Enclaveroute fiets je langs de welbekende ‘dodendraad’, een replica van de elektrische versperring die in de Tweede Wereldoorlog de rijksgrens afsloot. Mocht je trek krijgen, dan kan je een broodje halen bij broodjeszaak het Smokkelbroodje. Als je je auto aan de overkant van de weg parkeert smokkel je je broodje letterlijk over de grens. Smakelijk!
Wijngaard Hof van Baarle
Ben je een wijnliefhebber? Dan mag een bezoek aan wijngaard Hof van Baarle niet ontbreken. Het zal je misschien niet meer verbazen, maar ook hier loopt de grens dwars doorheen. Midden in de wijngaard vind je een Belgische enclave, zo groeien er dus druiven op zowel Nederlandse als Belgische grond. Volg tijdens je bezoek een rondleiding over de wijngaard, neem een kijkje in de wijnmakerij, bestel een proeverij of drink een heerlijk wijntje op het nieuwe terras.
